MIEJSCA MASOWYCH EGZEKUCJI W KIJOWIE cz. I

BYKOWNIA (ukr. Bykiwnia, Биківня)

Kiedy w trakcie II wojny światowej Niemcy wkroczyli do Kijowa szybko zorientowali się, że w Bykowni znajdują się masowe groby. Wraz powrotem Armii Czerwonej do Kijowa temat na długie lata został zamknięty. Sprawą zajęto się dopiero w 1971 roku, jednak specjalna komisja orzekła, że masowego mordu dokonano w trakcie II wojny światowej i odpowiedzialność za ten czyn ponoszą naziści. W latach pierestrojki kolejna komisja, na podstawie dokonanej w 1987 roku tajnej ekshumacji ciał, potwierdziła orzeczenie pierwszej komisji. W 1989 roku prokuratura generalna UkrSRR (Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka) przeprowadziła jawną ekshumację ciał, która tym razem orzekła, że są to ofiary stalinowskich represji z lat 30., czyli okresu tzw. wielkiej czystki (in. wielkiego terroru). Liczbę ofiar ustalono wtedy na 6783 osoby.

Pomnik przy wejściu na teren kompleksu memorialnego

Krzyże wykonane z torów kolejowych

Większość pochowanych w bykowińskim lesie to ofiary ukraińskie z lat 1937-1938. Pochochowano tu również 3,5 tys. Polaków z tzw. ukraińskiej listy katyńskiej. Egzekucji dokonywano w więzieniu łukianowskim oraz w piwnicach byłego Pałacu Kultury „Październik”. Ciała wywożono do lasu nocnymi kursami ciężarówek zwanych półtorówkami (ros. połutorka, полуторка; nazwa od udźwigu 1,5 tony) lub na technicznej platformie tramwaju numer 23, kursującego na trasie Kijów - Browary. Łącznie zginęło 100-120 tys. osób.

Egzekucji Polaków pochowanych w Bykowni dokonano w 1940 roku na mocy dekretu Stalina „o rozładowaniu więzień NKWD”. Po inwazji ZSRR na Polskę 17 września 1939 roku trafiali oni do więzień na terenach dzisiejszej Ukrainy (przed wojną należały do Rzeczypospolitej): w Drohobyczu, Lwowie, Łucku, Stanisławowie i Tarnopolu. Większości egzekucji dokonano w więzieniu NKWD w Kijowie.W 1994 roku dekretem ówczesnego prezydenta Ukrainy Leonida Kuczmy rozpoczęto budowę kompleksu memorialnego w Bykowni. Oficjalna nazwa obiektu to Państwowy rezerwat historyczno-memorialny „Bykowieńskie Mogiły” (ukr. Derżawnyj istoryko-memorialnyj zapowidnyk „Bykiwianśki mohyły”, Державний iсторико-меморіальний заповідник «Биківнянські могили»). Jest to największy na Ukrainie cmentarz reżimu komunistycznego. W 2001 roku odwiedził go Jan Paweł II. Centralny punkt ukraińskiej części memoriału stanowi pomnik zbudowany z dwóch marmurowych płyt z otworami przypominającymi rany postrzałowe. Za nim ciągnie się szereg płyt z wypisanymi w jednym ciągu nazwiskami ofiar ukraińskich.

Kurchan w ukraińskiej części memoriału

21 września 2012 w Bykowni odbyła się uroczystość otwarcia i poświęcenia Polskiego Cmentarza Wojennego, upamiętniającego polskie ofiary zbrodni katyńskiej. Uczestniczyli w niej prezydenci Bronisław Komorowski i Wiktor Janukowycz. Memoriał w Bykowni to czwarty cmentarz zbrodni katyńskiej po Katyniu, Miednoje i Charkowie. Budowa polskiej części cmentarza zajęła pół roku.

W polskiej części cmentarza wzniesiono wielką, przecięta krzyżem ścianę, pod którą stoi ołtarz oraz poziomy krzyż nieopodal wejścia. Dzwon Pamięci, otoczony pionowymi kamiennymi słupami z krzyżem katolickim i prawosławnym, gwiazdą Dawida i półksiężycem, podkreśla wielowyznaniowy charakter II Rzeczypospolitej. Polską część cmentarza okala chodnik, wzdłuż którego ułożono 3435 tabliczek z danymi wszystkich Polaków figurujących na ukraińskiej liście katyńskiej (chociaż nie wiadomo które osoby zostały rozstrzelane w Kijowie, a które w innych miejscach). Epitafia zawierają m. in. stopnie wojskowe, daty i miejsca urodzin, zawody, przydziały służbowe lub sprawowane funkcje. Na uroczystość otwarcia cmentarza przyjechały rodziny zamordowanych, pozostawiając przy tabliczkach z ich imionami kwiaty, medaliki z Matką Boską, czy fotografie.

Pracom archeologiczno-ekshumacyjnym w Bykowni poświęcony jest film dokumentalny „Gdzie rosną poziomki” (rzeczywiście rosną tu poziomki) w reżyserii Anny Ferens (2006) i wyprodukowany przez TVP1:

Zdjęcie autorstwa Maksymiliana Rigamonti, ukazujące prace ekshumacyjne, uzyskało pierwszą nagrodę w konkursie Grand Press Photo 2012 (czwarte zdjęcie w galerii).

Dojazd:

Bykownia znajduje się na lewym brzegu Dniepra, w rejonie desnianśkim (ukr. Деснянський район). Na stacji metra „Lisowa” (czerwona linia) należy wsiąść w marszrutkę lub autobus kursujący w kierunku Browar. Jadąc ulicą Browarśkyj prospekt (ukr. Броварський проспект), kilkaset metrów za posterunkiem DAI (policja drogowa) z prawej strony widać pomnik i wejście na teren kompleksu. Główna część memoriału znajduje się głębiej w lesie.

Uwaga! Zaznaczony na mapach Kijowa cmenatrz w dzielnicy Bykownia, to zwykły cmentarz komunalny. Kompleks memorialny znajduje się około dwóch kilometrów dalej, zgodnie z powyższymi wskazówkami.